بیش‌فعالی در بزرگسالی و کودکی

1. نشانه‌های بیش‌فعالی در بزرگ سالی چیست؟
2. با خواهران و برادرانِ کودکان بیش‌فعال چگونه رفتار کنیم؟

بزرگ‌سالان نیز بیش‌فعال می‌شوند

در گذشته بر این باور بودند که رفتارهای بیش‌فعالانه ویژه‌ی کودکان است و در طول دوران نوجوانی کاهش یافته، سرانجام در بزرگ‌سالی به طور کامل از بین می‌رود. ولی پژوهش‌ها و مشاهدات بالینی پژوهشگران در طی دهه‌ی گذشته نشان می‌دهد که بیش‌فعالی در مراحل بعدی زندگی نیز ادامه می‌یابد و یکی از اختلال‌های روانی شایع در بزرگ‌سالی است. (1) با اینکه شمار دقیق بزرگ سالان بیش‌فعال متغیر است، به نظر می‌رسد که حدود پنجاه درصد از کودکان بیش فعال در بزرگ‌سالی نیز این نشانه‌ها را دارند. (2) بزرگ‌سالان بیش‌فعال، همانند کودکان توانایی کمتری برای تمرکز و توجه دارند. انجام و پایان دادن وظایف و کارها برای آنان دشوار است. البته اطلاعات ما در این زمینه، در مقایسه با کودکان بیش‌فعال کمتر است. بسیاری از ویژگی‌های بزرگ‌سالان بیش‌فعال شبیه ویژگی‌هایی است که در کودکان دیده می‌شود، اما در بزرگ‌سالان خود را به گونه‌ای متفاوت نشان می‌دهد. برخی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از: (3)

1. مشکلات توجه

بزرگ‌سالان بیش‌فعال، همانند کودکان توانایی کمتری برای تمرکز و توجه دارند. انجام و پایان دادن وظایف و کارها برای آنان دشوار است. ایشان نمی‌توانند بر موضوعی ویژه تمرکز کنند؛ مگر اینکه آن موضوع برایشان بسیار جالب باشد. حتی بر مسئله‌ای ضروری در زمینه‌ی تحصیل یا کار- اگر برایشان جالب توجه نباشد- معمولاً نمی‌توانند تمرکز کنند. بسیاری از این افراد خود می‌دانند در موقعیت‌هایی که توجه دقیق و دائم به جزئیات، لازمه‌ی کار است، عملکرد ضعیفی دارند. از این روی، اغلب شغل‌هایی را بر می‌گزینند که به توجه و تمرکز نیازمند نباشد تا به این ترتیب، از فشاری که به آنان تحمیل می‌شود، بکاهند. (4)
اشکال در توجه و تمرکز تنها ویژه‌ی نیازهای تحصیلی یا شغلی این افراد نیست و در موقعیت‌های دیگر زندگی آنان نیز خود را نشان می‌دهد. برای مثال، بزرگ‌سالان بیش‌فعال ممکن است کمتر بتوانند به تماشای یک برنامه‌ی تلویزیونی بنشینند. مشکلات توجه، اغلب در روابط بین فردی این افراد نیز اختلال ایجاد می‌کند. بزرگ‌سال مبتلا، همان‌گونه که نمی‌تواند به درس یا کارش توجه کند، ممکن است جمع کردن حواسش هنگام صحبت‌های دوستش نیز دشوار باشد. این کمبود توجه اغلب با تکانشگری آمیخته می‌شود. برای مثال، زمانی که به سخنان دوستش گوش می‌دهد، کلام وی را قطع می‌کند.
بزرگ‌سالان بیش‌فعال، همانند کودکان توانایی کمتری برای تمرکز و توجه دارند. انجام و پایان دادن وظایف و کارها برای آنان دشوار است.

2. بیش‌فعالی

بیش‌فعالی در بزرگ‌سالی شکل دیگری به خود می‌گیرد. این بزرگ‌سالان نمی‌توانند به فعالیت‌های نشستنی مانند تماشای تلویزیون یا خواندن کتاب ادامه دهند. تحمل اتومبیل سواری یا مهمانی طولانی نیز برایشان دشوار است. این افراد تنها وقتی احساس راحتی می‌کنند که برنامه‌شان با فعالیت جسمانی فراوانی همراه باشد. آنان به جای نشستن ترجیح می‌دهند بایستند و حین انجام یک کار، پیوسته سراغ کاری دیگر می‌روند. نمی‌توانند با آرامش بنشینند و درباره‌ی مسئله‌ای فکر کنند. وول خوردن و حرکات پا، نشانه‌های بسیار شایعی در بیماران بزرگ‌سال‌اند. (5)  

3.تکانش

رفتارهای تکانشی در بزرگ‌سالان می‌تواند طیف گسترده‌تری داشته باشد. در نتیجه احتمال بیشتری وجود دارد که به خودشان صدمه بزنند. بزرگسالان بیش‌فعال مثل دوران کودکی معمولاً بدون تفکر کافی کاری را انجام می‌دهند و سپس به پیامدهای آن می‌اندیشند. اغلب بدون اینکه برای تصمیم‌گیری‌شان اطلاعات کافی در اختیار داشته باشند و بدون تفکر، تصمیم‌هایی مهم می‌گیرند. برای مثال، بدون اینکه به پیامدهای احتمالی کارشان فکر کنند، شغلشان را کنار می‌گذارند.

الف) بی‌نظمی و ناتوانی در انجام وظایف و کارها

بی‌نظمی و ناتوانی در برنامه‌ریزی و انجام کارها میان بزرگ‌سالان بیش‌فعال می‌تواند طیف گسترده‌تری داشته باشد. میز تحریرهای شلوغ و نامرتب دوران کودکی به میزهای نامنظم محیط کار و تکالیف ناقص و همراه با تأخیر در مدرسه، به گزارش‌ها و نامه‌های گیج کننده، نامفهوم و با تأخیر تبدیل می‌شود. اتاق به هم ریخته‌ی کودک بیش‌فعال نیز به خانه‌ی نامرتب فردی بزرگ سال تبدیل می‌شود.
هرگز نمی‌توان از این حقیقت روی گرداند که داشتن فرزندی بیش‌فعال، زمان بسیاری می‌گیرد. اما شما باید بکوشید زمانی ویژه را نیز به فرزندان دیگرتان اختصاص دهید. این کار می‌تواند رفتن به بازار یا تماشای یک برنامه‌ی تلویزیونی در کنار هم یا زمانی برای تنها بودن با او باشد.

ب) تحمل اندک در برابر استرس

تحمل نکردن فشارهای روانی در این بزرگ‌سالان شایع است. بسیاری از بزرگ‌سالان بیش‌فعال اظهار می‌دارند که به فشارهای روانی زندگی روزمره، بیش از حد واکنش نشان می‌دهند و پس از وارد شدن فشارها، نمی‌توانند آنها را فراموش کنند و بهبود یابند. به نظر می‌رسد این بزرگ‌سالان به سرعت سراسیمه می‌شوند و درهم می‌شکنند.

چگونگی برخورد با خواهران و برادران کودکان بیش‌فعال

کودکان بیش‌فعال نه تنها بر والدین، بلکه روی همه‌ی اعضای خانواده تأثیر می‌گذارند. ممکن است فرزندانتان به سبب زمان بسیاری که برای برادر یا خواهر بیش‌فعالشان می‌گذارید، برنجند. شاید چنین احساس کنند مبالغی که صرف هزینه‌های پزشکی، مشاوره و دیگر برنامه‌ها می‌شود، می‌تواند به گونه‌ای دیگر برای همه‌ی اعضای خانواده مصرف شود. افزون بر این، با افزایش سن آنان، موضوع مشترک میان همه‌ی ایشان، خجالت کشیدن از وضعیت اختلال خواهر یا برادر بیش فعالشان است. اگر به شکلی مناسب به این موارد رسیدگی نشود، ممکن است به رنجش و خشم بینجامد. واضح است که نباید در رویارویی با این مشکلات، از خشم یا تهدید استفاده کنید. آنچه در زیر می‌آید، نکته‌هایی کلی برای چگونگی برخورد با خواهران و برادران فرزند بیش‌فعالتان است:

1. احساسات آنها را بپذیرید

انکار نکنید که فرزند بیش‌فعالتان بر خواهر و برادرهایش تأثیرهایی داشته و خواهد داشت. این تأثیرها ممکن است بارها به شکل عصبانیت یا اظهار نظری بی‌ملاحظه خطاب به شما یا کودک بیش‌فعالتان ابراز شود. می‌توانید زمانی مناسب برای گفت و گو درباره‌ی احساساتی که به چنین انفجاری انجامیده است، در نظر بگیرید. جمله‌هایی ساده مانند «می‌دانم که به نظر می‌رسد پول زیادی صرف خواهر یا برادرت می‌کنیم» یا «متأسفم، اما او الان به زمان بیشتری نیاز دارد» کمک می‌کنند تا شما احساساتی را ابراز کنید که نشان می‌دهند برخورد با یک تفاوت در خانواده همیشه آسان نیست.

2. کاری نکنید آنان به سبب بیش‌فعال نبودن، احساس گناه کنند

برخی والدین به فرزندشان چنین می‌گویند: «باید شکرگزار باشی که این اختلال را نداری.» بیشتر بچه‌ها شاید به داشتن یا نداشتن مشکلات فکر نمی‌کنند. توصیه‌ی داشتن رفتاری ویژه به آنان- چون اختلال یا ناتوانی خاصی ندارند- منصفانه نیست. گاه نوجوانان بر سر والدینشان فریاد می‌زنند: «کاش من هم این اختلال را داشتم؛ زیرا در آن صورت رفتار بهتری با من داشتی.» ما نباید با برخوردهایمان اجازه دهیم که آنان این گونه فکر کنند.

3. بکوشید زمانی ویژه به دیگر فرزندانتان اختصاص دهید

هرگز نمی‌توان از این حقیقت روی گرداند که داشتن فرزندی بیش‌فعال، زمان بسیاری می‌گیرد. اما شما باید بکوشید زمانی ویژه را نیز به فرزندان دیگرتان اختصاص دهید. این کار می‌تواند رفتن به بازار یا تماشای یک برنامه‌ی تلویزیونی در کنار هم یا زمانی برای تنها بودن با او باشد.

پی‌نوشت‌ها:

1.پل اچ.وندر، اختلال کم‌توجهی: بیش‌فعالی در بزرگ سالان، ترجمه‌ی پوریا صرّامی فروشانی، ص23.
2. باری ای. مک نامارا و فرانسین جی. مک نامارا، فرانسین جی. مک نامارا، کلیدهای پرورش کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه، ترجمه‌ی فریبا مقدم، ص192.
3. البته این یافته‌ها قطعی نیست.
4. پل. اچ. وندر، اختلال کم‌توجهی؛ بیش‌فعالی در بزرگسالان، ترجمه‌ی پوریا صرّامی فروشانی، ص40.
5. همان، ص44.

منبع مقاله :
دیانت مقدم، سیدمصطفی، (1391)، کمی قرار، برای یک بی‌قرار؛ بیش‌فعالی کودکان و راه‌های درمان آن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول.